Sejm ustanowił patronów roku 2021. Uhonorowani zostali: Stanisław Lem, Cyprian Kamil Norwid, Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Różewicz. 2021 będzie także rokiem Konstytucji 3 Maja i kard. Stefana Wyszyńskiego.

Przybliżymy     sylwetki     patronów     roku     w    cyklu    im    poświęconym. Pierwszym z nich jest Stanisław Lem, którego powieści i opowiadania, zaliczane są do kanonu literatury światowej, przetłumaczone na ponad czterdzieści języków i wydane – jak dotąd – w nakładzie 30 milionów egzemplarzy.  

We wrześniu 2021 roku przypada setna rocznica urodzin Stanisława Lema, najwybitniejszego przedstawiciela polskiej fantastyki i jednego z najpoczytniejszych pisarzy science-fiction na świecie.  Jak napisano w uchwale w kierunku ustanowienia 2021 rokiem St. Lema: Solaris, Głos Pana czy Cyberiada lub Bajki Robotów po dziś dzień inspirują twórców, pisarzy, artystów kina i teatru. Ekranizacje jego utworów należą do jednych z najbardziej znanych filmów światowego kina, a motywy z twórczości Lema pojawiają się w wielu przejawach kultury masowej. Wysoko cenione są publikacje popularnonaukowe i publicystyczne Stanisława Lema, dotyczące filozofii, nauki, estetyki i krytyki literackiej.

 Stanisław Lem większość życia przeżył w systemie komunistycznym; w swych utworach wielokrotnie przemycał krytykę systemów totalitarnych, a jego książki były przejawem wolności w myśleniu i nieskrępowanej wyobraźni. Po wprowadzeniu stanu wojennego Stanisław Lem przebywał na emigracji; publikował w paryskiej „Kulturze".

 Po upadku komunizmu, jako twórca o wielkim i wybitnym dorobku, cieszący się autorytetem zarówno w Polsce, jak za granicą, był wielokrotnie nagradzany, m.in. nagrodą Polskiego PEN Clubu i Nagrodą Wielkiej Fundacji Kultury oraz wieloma prestiżowymi laurami europejskimi. Pisarz w 1996 roku otrzymał Order Orła Białego. Międzynarodowa Unia Astronomiczna w 1992 roku nazwała jego imieniem planetoidę nr 3836.

W roku Stanisława Lema jednym ze sposobów uczczenia setnej rocznicy jego urodzin jest budowa Centrum Literatury i Języka – Planeta Lem w Krakowie. Ale wydarzeń związanych z obchodami Roku Lemowskiego będzie znacznie więcej.   

Stanisław Lem, obok literatury science-fiction tworzył  teksty krytycznoliterackie, publikował  w „Tygodniku Powszechnym”, napisał kryminał, wstrząsającą powieść o koszmarze wojny, uprawiał formy dyskursywne. Prowadził też bogatą korespondencję, jej część została wydana. Jak zatem spośród tylu książek wybrać tę, od której warto zacząć? Poniżej znajdziecie kilka przykładów, według których możecie odkrywać twórczość Stanisława Lema.

Chronologia

Jednym z najprostszych kluczy jest chronologia. Zaczynając od pierwszych powieści, można śledzić jego rozwój, to, jak na przestrzeni lat zmieniała się jego perspektywa, postrzeganie świata i pisarski styl. Stanisław Lem debiutował w 1951 roku powieścią „Astronauci”. Jest to książka science-fiction, której akcja rozgrywa się na początku XXI wieku, ale pełna jest odniesień do współczesnego Lemowi świata. Na ziemi upada ostatnie państwo kapitalistyczne, ludzie pozbyli się najważniejszych problemów społecznych, takich jak nierówności, głód i ubóstwo, nie ma wojen i wszystkim żyje się dobrze.  Już pierwsza książka, mimo że jeszcze bardzo naiwna i momentami kiczowata, zapowiadała ogromny talent Lema, głowę pełną proroczych wizji i niezwykle analityczny umysł.

Ijon Tichy

Drugim kluczem do odkrywania prozy Lema może być Ijon Tichy – najpopularniejsza postać wykreowana przez pisarza, bohater kilkunastu opowiadań  i powieści. O jego przygodach można przeczytać w serii, na którą składają się „Dzienniki gwiazdowe”, „Kongres futurologiczny”, „Wizja lokalna” i „Pokój na ziemi”. Ijon jest narratorem we wszystkich utworach, w których się pojawia. Tichy to jednostka wybitna, jest inteligentnym, sprytnym międzygwiezdnym podróżnikiem o nietuzinkowym poczuciu humoru. Posiada wiele talentów, głównie dyplomatycznych, często angażuje się w polityczne

spory na obcych planetach Książki, w których występuje Tichy, uznawane są za najważniejsze w dorobku Lema. Na podstawie „Kongresu futurologicznego” powstała jedna  z najbardziej oryginalnych adaptacji filmowych pt. „Kongres”. Produkcja z 2013 roku to mieszanka tradycyjnego filmu i animacji. Za reżyserię odpowiedzialny był izraelski reżyser Ari Folman, a w filmie wystąpiły takie gwiazdy jak Robin Wright (Złoty Glob za „House of Cards”), Harvey Keitel (znany z filmów Tarantino) czy Paul Giamatti (zdobywca dwóch Złotych Globów).   

Solaris

„Solaris” nie bez powodu jest nazywana najważniejszą książką

w dorobku Lema. Polski pisarz został doceniony za jedno z najciekawszych literackich przedstawień zderzenia człowieka z nieznanym. W niezwykły sposób opisał niemożność poznania Wszechświata przez człowieka, ludzkie wady i ułomności. Główny bohater książki, psycholog Kris Kelvin, leci na stację badawczą, która krąży nad oceanem cytoplazmatycznym pokrywającym planetę Solaris. Jego głównym celem jest zbadanie właściwości tajemniczego oceanu, którego forma nieustannie się zmienia, a on sam ujawnia oznaki inteligencji i w znacznym stopniu wpływa na umysły ludzi przebywających w jego otoczeniu…

„Solaris” jest najlepiej sprzedającą się za granicą książką Lema, ma też ogromny wpływ na światową popkulturę. Na jej podstawie powstały trzy głośne ekranizacje. Pierwszą była radziecka produkcja z 1970 roku w reżyserii Nikołaja Nirenburga, dwa lata później powstał „Solaris” Tarkowskiego. Na następny film trzeba było czekać trzydzieści lat – w 2002 roku do kin trafiła ekranizacja Stevena Soderbergha z Georgem Clooneyem w roli głównej. Na całym świecie powstało wiele oper inspirowanych książką. Jej tytułowi swoją nazwę zawdzięcza również rockowy zespół z Węgier, a powieść była inspiracją przy tworzeniu wielu piosenek i albumów innych zespołów.

Szpital przemienienia

„Szpital przemienienia” to wstrząsająca historia młodego lekarza Stefana Trzynieckiego, który dostaje posadę w szpitalu dla cierpiących na zaburzenia psychiczne. Po krótkim czasie Trzyniecki orientuje się, że nie tylko pacjenci są chorzy. Sanatorium to zamknięta enklawa, w której panują specyficzne zasady. Hierarchia i podziały nie przypominają tych, które lekarz pamiętał z czasów studiowania medycyny. Na dodatek Trzyniecki zaczyna pracę w bardzo ponurym okresie, po wybuchu wojny. Nad szpitalem wisi widmo hitlerowskiej propagandy, która nie przewiduje w społeczeństwie miejsca dla chorych i upośledzonych. Placówce grozi likwidacja,  a pacjentom i lekarzom wywózka do obozu koncentracyjnego albo rozstrzelanie. W obliczu zagrożenia pacjenci i lekarze w rozmowach ze sobą podejmują trudne tematy dotyczące egzystencji  i przemijania, co sprawia, że „Szpital przemienienia” można określić także mianem traktatu filozoficznego.

Książka doczekała się znakomitej ekranizacji. Wystąpiła w nim plejada polskich aktorów – m.in. Wojciech Pszoniak, Zbigniew Zapasiewicz, Henryk Bista, Piotr Dejmek, Gustaw Holoubek, Jerzy Bińczycki i Ryszard Kotys.

Biografie, wspomnienia i listy

Czytelnikom, których najbardziej interesują życiorysy i sfera

prywatna, tym, którzy szukają w literaturze przede wszystkim odbicia życia autora, proponujemy trzy pozycje. Pierwszą z nich jest bardzo osobista opowieść Tomasza Lema pt. „Awantury na tle powszechnego ciążenia”, która przedstawia mroczną stronę bycia synem znanego ojca. Opisuje trudny charakter pisarza, surowe wychowanie i twardą rękę. Przedstawia go takiego, jak był na co dzień, demitologizując postać wielkiego autora. Odkrywa jego ułomności i wady, jednocześnie podkreślając talent i pracowitość, które doprowadziły go do sławy.

Stanisław Lem przyjaźnił się z wieloma znanymi intelektualistami, z którymi utrzymywał stałą korespondencję. Wśród nich był Sławomir Mrożek. Publikacja listów tych dwóch pisarzy była wielkim wydarzeniem kulturalnym, głównie ze względu na intelektualną wartość tej korespondencji. Mimo że tworzyli zupełnie inne książki i wiele ich dzieliło, okazuje się, że potrafili znaleźć wspólny język. Wymieniali listy nie tylko o swojej twórczości, filozofii czy polityce. Poruszali również tematy bardziej przyziemne, jak chociażby motoryzacja, której obaj byli wielkimi miłośnikami. Listy Mrożka i Lema są przesycone błyskotliwym poczuciem humoru i ciętymi dowcipami. 

Lem. życie nie z tej ziemi

Ostatnią książką wartą polecenia jest wydana w 2017 roku

biografia Lema autorstwa Wojciecha Orlińskiego. Jest to pierwsza tak kompletna opowieść  o tym pisarzu. Mimo że książka nie jest doskonała (Orliński wyraźnie wybielił, a nawet ocenzurował jej bohatera), to jest niezwykle ważna w kontekście rozmów o wczesnych latach życia Lema. Orliński bardzo szczegółowo odtworzył czasy, gdy pisarz mieszkał we Lwowie. Przedstawił jego dzieciństwo, dorastanie, studia i zderzenie z tragedią wojny światowej  i okupacji. Co ciekawe Lem po wojnie nie wrócił już nigdy do Lwowa.

Propozycje przedstawionych książek mogą być książkami, które otworzą drzwi i rozbudzą miłość do fantastycznego świata Lema. Zapraszamy do szkolnej biblioteki, w której znajdziecie większość napisanych przez Stanisława Lema książek.

opr.  Mariola Bogielska

Zbliżają się święta, na ten wolny czas polecamy  do przeczytania książki ze szkolnej biblioteki. Daj się otulić atmosferą świąt, miłości i ciepłem domowego ogniska.